De belangrijkste bijzaak is geen bijzaak meer

Blog: algemeen directeur NOS Jan de Jong 

Ze blijven maar de kop opsteken, de stemmen in de politiek die menen dat de publieke omroep zich niet met voetbalrechten zou moeten inlaten. Daar gaat immers veel te veel geld in om. Waarom zou de belastingbetaler moeten meebetalen aan programma’s die net zo goed aan de markt kunnen worden overgelaten? Dat was de achterliggende gedachte bij de oproep die staatssecretaris Dekker van OCW eerder deze week aan de NOS deed om inzicht te geven in haar afspraken met de Eredivisie. Deze gedachte berust op een misverstand. Ja, met voetbal is veel geld gemoeid. En toch is het niet duur. Topvoetbal past bij uitstek bij de publieke omroep. En we – de NOS en de belastingbetaler – krijgen waar voor ons geld.

In zijn boeiende essay ‘Universeel drama rond een bal’ (NRC, 28 juni) draagt David Winner een aantal verklaringen aan voor de enorme populariteit van het voetbal anno 2014. Voetbal heeft de plaats en functie van religie in de maatschappij ingenomen. In termen van invloed en impact heeft voetbal film, popmuziek en literatuur overvleugeld. Binnen de klassieke eenheid van tijd, plaats en handeling is het een onvoorspelbaar verhaal dat zichzelf bedenkt. Voetbal versterkt de nationale identiteit en de sociale cohesie. En heeft, met name tijdens de grote titeltoernooien, een ongekende uitwerking op het zelfbewustzijn en het welbevinden van de natie.

Helden
Op het moment van schrijven is Nederland in de ban van het WK in Brazilië. Het onverwacht sterke optreden van onze oranje helden vervult het hele land met trots. Het Nederlands Elftal is het gesprek van de dag. De NOS volgt het toernooi op de voet met wedstrijdverslagen, achtergrondreportages, studiogesprekken en ontbijtshows. Op televisie, radio, internet en mobiele apps. Met respect voor de Nederlandse prestaties, maar ook met gezonde journalistieke nuchterheid. De kijker smult ervan. Regelmatig zitten zelfs rond middernacht nog zo’n twee miljoen mensen naar het programma van Henry Schut en Hugo Borst (en niet te vergeten teckel Messi) te kijken.

Tegelijkertijd staat sport bij de publieke omroep onder grote druk. De bezuinigingen van de kabinetten Rutte-I en Rutte-II dwingen ons tot het maken van scherpe keuzes. De nieuwsvoorziening krijgt absolute prioriteit, dus worden de uitgaven aan sport teruggeschroefd. Het heeft ertoe geleid dat de NOS gekozen heeft voor de Eredivisie en dat we de Champions League komend seizoen voor het laatst uitzenden.

Ondertoon
Sommige politici vinden dat nog niet ver genoeg gaan. Kritische vragen worden gesteld over de uitgaven van de publieke omroep aan de uitzendrechten van de Eredivisie en van grote evenementen als WK en Olympische Spelen. Daarbij is de nauwelijks verhulde ondertoon dat deze rechten veel te veel geld kosten en dat de markt – commerciële omroepen of betaalzenders – deze uitzendingen net zo goed kan verzorgen. Het was voor staatssecretaris Dekker eerder deze week aanleiding om te eisen dat de NOS voortaan inzicht moet geven in haar contracten over de Eredivisie en andere grote sportevenementen.

Let wel, de publieke omroep – en dus ook de NOS – wordt voor een belangrijk deel uit algemene middelen betaald en dient dus verantwoording af te leggen over zijn doen en laten. Dat gebeurt ook in ruime mate, onder meer door goedkeuring van zijn begroting door ministerie en parlement en via controle van de jaarrekening door een registeraccountant en door het Commissariaat voor de Media. Per saldo kost de NOS een Nederlands huishouden € 1,47 per maand; € 0,60 daarvan gaat naar de sport. Daarin zijn alle kosten van deze uitzendingen inbegrepen, dus ook rechten en productie. Eigenlijk liggen de kosten nog lager, want de reclame-inkomsten rondom onze sportprogramma’s zijn niet eens in deze berekening meegenomen.

Strategisch
Verantwoording op het niveau van individuele programma’s of contracten is echt een brug te ver. Enerzijds omdat dat de deur wagenwijd openzet naar inhoudelijke bemoeienis van de politiek. Maar anderzijds – en veel mensen vergeten dat nogal eens – omdat de publieke omroep opereert in een duaal gefinancierd bestel. Wij zijn mede afhankelijk van financiering vanuit de STER, en door alle bezuinigingen wordt die afhankelijkheid alleen maar groter. De publieke omroep begeeft zich dus noodgedwongen op de reclamemarkt en concurreert daarmee vanzelf met commerciële marktpartijen. Dat betekent dat cruciale informatie over belangrijke contracten strategisch gevoelig is en niet zomaar openbaar gemaakt kan worden. Dit geldt zowel voor de NOS als voor haar contractpartners.

Ook zonder exacte bedragen te noemen ben ik de eerste om te erkennen dat met grote voetbalcontracten veel geld is gemoeid. Toch vind ik de investering van de publieke omroep in voetbalrechten verantwoord. Niet tot elke prijs natuurlijk; terwijl in de rest van Europa de rechtenvergoedingen explosief zijn gestegen, betaalt de NOS nog steeds ongeveer hetzelfde als vijftien jaar geleden. En het levert ons nogal wat op.

Bereik
Voetbal draagt in belangrijke mate bij aan een brede publieke omroep die voor alle geledingen van de samenleving relevant is. Waardoor ook pakweg documentaires en kunstprogramma’s een exposure krijgen die bij een smal georiënteerde omroep ondenkbaar zou zijn. Voetbal heeft een relatief hoog bereik onder jongeren en lager opgeleiden, groepen die de publieke omroep van oudsher moeilijk bereikt. Ik zeg het sterker: er is gewoon geen andere programmering beschikbaar die tegen vergelijkbare kosten net zo’n bijdrage levert aan het bereik en de maatschappelijke relevantie van de publieke omroep. Met als bijkomend voordeel dat de positie van de STER op de reclamemarkt solide blijft, zodat de publieke omroep de belastingbetaler over de hele linie juist minder geld kost. En dat de programmamakers van NOS Studio Sport hun ongeëvenaarde ervaring en expertise kunnen blijven inzetten voor de Nederlandse kijker.

Voetbal is allang niet meer de belangrijkste bijzaak in het leven. De feiten spreken voor zich: voetbal is hoofdzaak geworden. En hoort dus een volwaardige plaats te hebben bij de publieke omroep. Kijk maar naar het WK. En doe dat als het even kan bij de NOS.