Dodenherdenking 2021

Op 4 mei staat Nederland stil bij de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en van oorlogssituaties en vredesoperaties daarna. De NOS besteedt er aandacht aan met rechtstreekse uitzendingen en documentaires, zoals over schrijfster Etty Hillesum. Daarnaast wordt het thema Vrouwen in Verzet uitgelicht. Dat gebeurt niet alleen met de tv-documentaire over verzetsleidster Jacoba van Tongeren, maar ook met speciale content voor NOS.nl en de sociale media van de NOS (waarover later meer).

SPECIALE JEUGDJOURNAAL-UITZENDING OVER HERDENKEN 
In de speciale herdenkingsuitzending van het NOS Jeugdjournaal staan drie verhalen van kinderen die een oorlog meemaakten centraal. Zo is daar de Joodse Betty Metzelaar. Nu is ze 88, maar ze was 9 toen ze met haar zus moest onderduiken. Jarenlang leefde ze in angst. 

Ook is een dubbelportret te zien van oma Tineke (86) en haar achterkleinzoon Thomas (12). Tineke van Ommen is Indisch en woonde als kind in Nederlands-Indië. Na de inval van de Japanners werd haar vader opgepakt en tewerkgesteld aan de Birma-spoorlijn. Daar is hij waarschijnlijk door honger en uitputting om het leven gekomen. Thomas heeft over de oorlog in Nederlands-Indië een spreekbeurt gemaakt. 

Sedra van 13 komt uit Syrië. Samen met haar ouders, jongere broer en zusje vluchtte ze voor de oorlog daar. Ze beleefde angstige momenten en maakte beschietingen mee. Nu leeft het gezin in veiligheid in Nederland. 

De uitzending wordt gepresenteerd door Annabelle Zandbergen. 

NOS Jeugdjournaal Extra: Herdenken  
Dinsdag 4 mei, 18.40-19.00 uur, NPO Zapp 

NATIONALE HERDENKING 2021
Op NPO 1 begint om 18.45 uur de herdenkingsbijeenkomst in De Nieuwe Kerk in Amsterdam. De 4 mei-voordracht, sinds 1992 een vast onderdeel van de Nationale Herdenking, wordt dit jaar gehouden door schrijfster Roxane van Iperen. Sopraan Laetitia Gerards zingt een lied, begeleid door enkele leden van het Metropole Orkest.

De NOS doet ook verslag van Dodenherdenking op een locatie elders in het land, waar het thema Vrouwen in Verzet met gesprekken en reportages wordt ingevuld. Eén van de gasten is Marjan Schwegman, oud-directeur van het NIOD met veel kennis over de rol van vrouwen in de oorlog.

Rond 19.50 uur begint de Nationale Herdenking op de Dam in Amsterdam die op alle drie de publieke zenders te volgen is. Koning Willem-Alexander en koningin Máxima leggen een krans bij het Nationaal Monument, waarna in heel Nederland twee minuten stilte in acht worden genomen. André van Duin houdt een toespraak. Hij groeide op tussen de puinhopen van het gebombardeerde Rotterdam. Zijn vader werd tijdens de Tweede Wereldoorlog tewerkgesteld in Duitsland, iets waar thuis nooit over werd gesproken. Net als vorig jaar is de Dam niet toegankelijk voor publiek.

De presentatie van de uitzendingen is in handen van Jeroen Overbeek (de Dam) en Margriet Vroomans (tweede locatie).

Op NPO Radio 1 doet de NOS vanaf 18.30 uur verslag van de Nationale Herdenking met een extra uitzending, gepresenteerd door Simone Weimans. In de studio praat ze met gasten over vrouwen in het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Daarnaast is de herdenkingsbijeenkomst in De Nieuwe Kerk te horen, met de voordracht van schrijfster Roxane van Iperen, en de toespraak van André van Duin op de Dam.

NOS Nationale Herdenking 2021
18.45-20.30 uur, NPO 1 (met gebarentolk op themakanaal NPO Nieuws)
19.50-20.30 uur, NPO 2
19.50-20.30 uur, NPO 3
18.30-20.30 uur, NPO Radio 1


DOCUMENTAIRE OVER JACOBA VAN TONGEREN
Documentaire over een belangrijke verzetsvrouw, die na de oorlog in de vergetelheid raakte. Jacoba van Tongeren liet unieke memoires achter over haar werk als leider van de Amsterdamse verzetsgroep Groep 2000.

Groep 2000 hielp duizenden mensen aan onderduikadressen, persoonsbewijzen en voedselbonnen en redde zo talloze levens. Prins Bernhard verbaasde zich na de oorlog over wat ze als vrouw te midden van de door mannen gedomineerde verzetswereld teweeg had gebracht. “Aan u is een generaal verloren gegaan”, merkte hij op.

Jacoba’s neef Paul van Tongeren haalde het verhaal over zijn tante uit de vergetelheid en in de documentaire wordt Jacoba met interviews en dagboekfragmenten tot leven gebracht. Actrice Marieke Heebink draagt de dagboekfragmenten voor. Zo wordt een portret geschetst van een bijzondere verzetsvrouw.

Jacoba van Tongeren – generaal van het Verzet
20.35-21.00 uur, NPO 2


DOCUMENTAIRE OVER ETTY HILLESUM 
Documentaire over Etty Hillesum, die in de jaren ’80 bekendheid kreeg door de publicatie van haar oorlogsdagboeken, onder de naam ‘Het verstoorde leven’. Het boek werd al snel in vele talen vertaald en haar literaire nalatenschap laat zien dat ze een bekende Nederlandse schrijfster zou zijn geworden als ze niet in Auschwitz zou zijn vermoord. Maar: wie was Etty Hillesum? De documentaire schetst een beeld, met nieuwe feiten. 

Maakster Mélinde Kassens doet dat door de biografe van Hillesum, Judith Koelemeijer, te volgen bij de research voor haar boek. De zoektocht naar de bekende en vooral ook onbekende elementen uit het leven van Hillesum brengt Koelemeijer naar binnen- en buitenland. Daar praat ze met mensen die meer kunnen vertellen over Hillesums leven, haar vriendinnen, haar minnaar Julius Spier en over de keuze die ze maakte om als Joodse vrouw juist niét onder te duiken waar de mensen om haar heen dat wel deden. Ook deed Koelemeijer in Polen diepgravend onderzoek voor een reconstructie van Hillesums laatste levensfase in Auschwitz.

De dagboeken en brieven van Hillesum zijn niet alleen zeer persoonlijk, maar vormen ook een rijke historische bron. Door haar werk bij de Joodsche Raad kon ze aanvankelijk doorgangskamp Westerbork in en uit. Ook daarover schreef ze, in brieven die al tijdens de oorlog onder een schuilnaam zijn uitgegeven. Met de manier waarop ze in het leven stond en over aardse en niet-aardse zaken nadacht, was ze haar tijd ver vooruit. Etty Hillesum spreekt mensen van verschillende disciplines en leeftijden aan. Kunstenaars, denkers, oudere en heel jonge mensen laten zich door haar inspireren. 

Etty Hillesum – zoektocht naar een schrijfster in oorlogstijd 
21.00-21.55 uur, NPO2 


VUUR VAN DE VRIJHEID 
Ook dit jaar brengen op 4 mei diverse zangers en acteurs van naam in het Internationaal Theater Amsterdam een programma rondom het thema oorlog en 4 mei. De NOS registreert het programma van Theater na de Dam dat onder leiding staat van ITA-directeur Ivo van Hove en waarin wordt samengewerkt met Sven Figee (leider van Sven Hammond Soul). De artiesten en acteurs maken in het programma duidelijk wat we herdenken en waarom. De presentatie is in handen van Winfried Baijens. 

Oud-D66-voorman Jan Terlouw (89) en zanger Huub van der Lubbe van De Dijk openen de avond. Onder de artiesten zijn Wende Snijders en Froukje, die een speciaal lied voor deze avond schreef, naast acteurs uit het ITA-ensemble zoals Hans Kesting, Achraf Koutet, Marieke Heebink en Gijs Scholten van Aschat. Ze brengen hun muziek en teksten op een leeg toneel en in een lege zaal met als decor fotoprojecties van beelden uit de Tweede Wereldoorlog. Soms een groots moment, soms juist een veelbetekenend detail. Er zijn hoofdfiguren, maar ook omstanders. Wat gaat er door hun hoofd? Columnist Sheila Sitalsing en schrijver David van Reybrouck schreven tekstbijdragen speciaal voor vandaag.

Wageningen 
Aan het einde van de uitzending wordt geschakeld met Wageningen, waar Malou Petter om precies middernacht getuige is van het ontsteken van het Bevrijdingsvuur. Daarmee wordt de overgang gemarkeerd van herdenken naar vieren, naar Bevrijdingsdag. 

NOS Vuur van de Vrijheid 
23.05–00.11 uur, NPO 1 

Bovenstaande programma’s zijn wereldwijd te zien (soms op een andere dag) via BVN

Foto bovenaan: ANP