Journalistieke keuzes
23-02-2022
Op 11 februari diende XR Nieuwsmedia (van Extinction Rebellion, een organisatie die klimaatverandering en de gevolgen daarvan veel hoger op de agenda wil zetten) een klacht in bij de NPO Ombudsman over de klimaatberichtgeving van de NOS. Die klacht is hier te lezen. De NPO Ombudsman heeft de klacht naar de NOS gestuurd, omdat volgens de procedure eerst de omroep of programmaredactie in kwestie in de gelegenheid moet worden gesteld om te reageren. Namens NOS Nieuws reageert hoofdredacteur Marcel Gelauff:
Ik heb uw schrijven enkele dagen laten liggen, omdat ik me eerlijk gezegd afvraag of u werkelijk geïnteresseerd bent in onze benadering en afwegingen. Dat klinkt wat hard wellicht, maar die gedachte komt op nu u een zeer uitgebreid schrijven over NOS Nieuws voorlegt aan de NPO Ombudsman zonder ons als redactie daarvan op de hoogte te stellen; ook brengt u uw klacht naar buiten zonder ons enige kans op een reactie te geven.
Deze gedachte komt ook op na een eerdere ervaring met Extinction Rebellion in 2019. Ook toen kreeg ik een lang schrijven over wat de NOS niet goed zou doen, maar na mijn uitgebreide antwoord bleef het oorverdovend stil van uw kant. Bent u werkelijk bereid zich in onze benadering te verdiepen, vroeg ik me toen al af? Ik begrijp heel goed wat uw doelstellingen en belangen zijn en daar doe ik niets aan af. Tegelijkertijd vraag ik begrip voor de doelstellingen, belangen en – vooral ook – de afwegingen van de NOS.
ALGEMENE OPMERKINGEN
Graag maak ik enkele algemene opmerkingen over uw klacht voordat ik op de vier door u genoemde specifieke punten in ga.
U spreekt over de controleerbaarheid van onze journalistieke processen en afwegingen. Ik weet niet precies hoe u zich dat voorstelt en geheimen heb ik niet over onze afwegingen (waarom zou ik), maar essentieel is dat de redactie van NOS Nieuws onafhankelijk opereert en binnen de kaders van onze opdracht haar eigen journalistieke afwegingen maakt. Daarbij zijn niet de belangen van de overheid of het bedrijfsleven leidend, maar ook niet die van belangengroeperingen.
U wekt helaas en volstrekt ten onrechte de indruk dat de NOS de ernst van de klimaatverandering ontkent of bagatelliseert. Daar is geen sprake van. Het is voor ons een zeer belangrijk onderwerp. Het is zeker een prioriteit. Als redactie discussiëren we elke dag over onze aanpak van onderwerpen, over alternatieven, onze vergissingen en fouten en wat we daarvan kunnen leren. Maar het feit dat wij een andere aanpak kiezen dan u zou hebben gedaan, betekent natuurlijk niet per definitie dat wij met onze rug naar de Code van de NPO of de Leidraad van de Raad voor de Journalistiek staan.
Het valt mij op dat er in uw klacht meermaals stellingen worden geponeerd over wat wij als redactie doen of nalaten die niet of nauwelijks worden onderbouwd. Het zijn toch vaak algemene en regelmatig zeer scherp geformuleerde beweringen en standpunten (vanuit uw specifieke, op zichzelf zeer te respecteren opvattingen en belangen), waarbij volstrekt onduidelijk is vanuit welke norm deze worden geponeerd, maar die bij elkaar een nadrukkelijk frame vormen dat onterecht en misplaatst is.
Ik noem er een aantal:
- De NOS besteedt onvoldoende aandacht aan nieuws en actualiteit over de klimaat- en ecologische crisis
- De publieke omroep dient een voorbeeldige rol te spelen in het omroeplandschap waar het gaat om kwesties van publiek belang en nieuwsgaring
- …daarin schiet de NOS tekort waar het gaat om bemensing, categorisering, frequentie en duiding
- Er is onvoldoende capaciteit en expertise
- We stellen ons op het standpunt dat de NOS onvoldoende benoemt…
- Daarnaast blijft de NOS in gebreke
- Er is onvoldoende redactiebrede competentie
- Groot nieuws vindt niet zijn weg naar de NOS door een gebrek aan menskracht
- Er wordt geregeld niet bericht over rapporten van toonaangevende instituten
- Er is dus sprake van verwijtbare onvolledigheid
- De NOS is niet in staat betrouwbaar te zijn
- Bias dat zich uit in koppen en nieuwsberichten
- False balance
- Ongegronde relativeringen
- Een vooroordeel in de redactionele behandeling
En zo kan ik nog wel even doorgaan.
Welke weg kiezen we dan wel in onze klimaatberichtgeving? Ik kan simpelweg verwijzen naar mijn mail aan Extinction Rebellion van 23 september 2019 die u bij uw klacht voegt, maar de belangrijkste uitgangspunten en opmerkingen wil ik hier toch graag herhalen:
- Wij zijn als redactie onafhankelijk en zien het als onze taak de wereld te tonen zoals hij is. We kiezen daarbij die onderwerpen die we relevant en belangwekkend voor ons miljoenenpubliek vinden. We checken, doen aan hoor en wederhoor, bieden context en achtergronden, zijn op die platforms waar ons publiek is en hebben als redactie geen mening over de nieuwsfeiten die we brengen (…).
- De klimaatverandering is een zeer groot en belangwekkend onderwerp en we besteden er frequent aandacht aan, maar dat is wat anders dan wat u vraagt. Wat scherper gezegd: wij zijn niet de notulist van uw agenda of doelstellingen, maar kiezen onze eigen benadering.
- Ik kan daarom ook niet meegaan in uw verzoek om in elk onderwerp of bericht dat we maken het klimaat of duurzaamheid een plek te geven, bijvoorbeeld in de berichtgeving over de KLM. We zijn een 24/7 nieuwsrubriek, kiezen voortdurend uit een groot aantal onderwerpen, maken zeer korte of juist langere nieuwsberichten, doen veel aan achtergronden en compleet kunnen we daarbij niet zijn.
- (…) De NOS heeft de afgelopen jaren honderden onderwerpen gemaakt over de klimaatverandering en wat dit voor de mensheid betekent. Op radio, tv, online en social. Onze verslaggevers gaan de wereld over omdat we zelf willen onderzoeken en verslaan, we verslaan het politieke en maatschappelijk debat in Nederland uitgebreid en voortdurend, bezoeken conferenties zoals die in Parijs en Glasgow, benoemen wat ze opleveren en wat niet, maken achtergrond- en uitlegonderwerpen, hebben meteorologen in dienst die zeer regelmatig de klimaatontwikkelingen vanuit hun vakgebied toelichten of van context voorzien, etc.
Wat we in elk geval zelf nooit doen is een standpunt als redactie innemen: ik hecht eraan dat nog eens te benadrukken. Dat dit wel het geval zou moeten zijn is een misvatting die ik op diverse plaatsen in uw schrijven tegenkom. We berichten over ontwikkelingen en laten verschillende gezichtspunten zien. We melden relevante nieuwsfeiten voor ons brede publiek. Dat is de kern van onze benadering.
VERANTWOORDING
U wijst op een Verantwoording die wij op 3-11-2021 publiceerden. U doet dat helaas suggestief, eenzijdig en framend. U noemt het een commentaar (dat was het niet, het was een uitleg en verantwoording; de NOS-redactie doet niet aan opinie/commentaar) en stelt eerst dat het een verantwoording is van ons totale journalistieke klimaatbeleid en trekt vervolgens de conclusie dat deze verantwoording niet deugt en onvolledig is.
Wat was het dan wel? Het stuk begint ermee. Er staat letterlijk:
- Met enige regelmaat komen bij de NOS klachten binnen waarin we worden beticht van eenzijdige, onevenwichtige en soms zelfs van tendentieuze berichtgeving over het klimaat, waarin we klimaatcritici niet aan het woord laten. De top in Glasgow van deze week levert veel nieuws op; een goede aanleiding voor hoofdredacteur Nieuws Marcel Gelauff om nog eens stil te staan bij onze werkwijze en onze uitgangspunten:
- De kritiek die wij krijgen spitst zich vaak toe op de keuze van de deskundigen of organisaties die wij aan het woord laten. Die zouden allemaal op het standpunt staan dat de aarde opwarmt en dat de mens daarvan de oorzaak is. Andere opvattingen van andere deskundigen (die bijvoorbeeld stellen dat van opwarming geen sprake is) zouden wij stelselmatig negeren.
Het was dus een uitleg aan mensen die menen dat wij als redactie onvoldoende oog hebben voor klimaatcritici en juist teveel naar actiegroepen als Extinction Rebellion luisteren. Ik schrijf dan letterlijk:
- Dat verwijt snijdt geen hout: het gaat ons om niets meer en niets minder dan het schetsen van de stand van de wetenschap. Daartoe laten wij deskundigen aan het woord met een grote staat van dienst in de klimaatwetenschap, die werkzaam zijn bij organisaties als het KNMI, universiteiten of verbonden zijn aan het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC)
Wat wilt u nog meer, zou ik bijna zeggen?
U verwijst ook naar de klacht die u in september 2019 heeft ingediend bij de redactie van NOS Nieuws. Hierop is wel een reactie maar geen inhoudelijk verweer gekomen, zegt u. Dat moet ik toch krachtig tegenspreken. Er was wel een inhoudelijk verweer (u voegt het zelf als bijlage bij uw klacht). Blijkbaar niet het verweer dat u zou willen zien, maar dat is wat anders.
VIER ONDERDELEN
U spitst uw klacht in vier onderdelen op. Hieronder ga ik op deze vier punten nader in.
U stelt dat we onvoldoende Menskracht op onze klimaatberichtgeving inzetten. Namelijk welgeteld één collega. Ik heb nagevraagd hoeveel onderwerpen wij in 2021 over het klimaat in den brede hebben gemaakt: 300 is het antwoord van onze afdeling Documentatie. Die ene collega heeft het druk gehad, zou ik gemakzuchtig kunnen zeggen, maar daar gaat het natuurlijk niet om. Het illustreert dat het klimaat een thema is dat de redactie in den brede raakt en journalistiek bezighoudt. Er zijn meerdere redacteuren en verslaggevers op allerlei deelredacties die zich erop richten en u lijkt ook over het hoofd te zien dat – zoals hierboven al aangestipt – wetenschappers voor de NOS werken die niet alleen als meteoroloog zichtbaar zijn, maar zich ook nadrukkelijk inzetten op het gebied van het klimaat en de effecten van de klimaatverandering.
Ik ben met u eens dat klimaat alle onderdelen van de samenleving raakt. Daarom is het juist nodig dat meerdere deelredacties zich ermee bezighouden.
Over de Categorisering op nos.nl en in onze app loopt op dit moment een interne discussie. De huidige indeling is te veel op het verleden gebaseerd, maar het denkproces over de vraag hoe dat beter te doen, is nog volop gaande en vergt tijd. Uw pleidooi op dit punt roept overigens de vraag op of bijvoorbeeld politieke of economische berichtgeving over het klimaat ook onder de categorie Klimaat geplaatst moet worden en wat dat dan zou betekenen voor categorieën als Politiek en Economie.
Wij willen met nos.nl en onze app overigens niet per se een totaaloverzicht geven van onze berichtgeving in het verleden, omdat de ervaring leert dat dat niet of nauwelijks wordt geraadpleegd. We hebben daarom eerder voor collecties gekozen, zijnde achtergrondinformatie bij een onderwerp dat op dat moment vooraan in de actualiteit staat. Zo hebben we dat bijvoorbeeld rond de conferentie in Glasgow gedaan.
M.b.t. de Frequentie van klimaatberichtgeving is het goed te weten dat we het afgelopen jaar meer nadruk zijn gaan leggen op berichten over de aanpak van de klimaatverandering dan op het beschrijven van die verandering zelf. Dat is een heel bewuste journalistieke keuze vanuit de overweging dat het vaststaat dat de klimaatverandering er is en dat dat journalistiek rechtvaardigt om meer nadruk te leggen op de vraag hoe we daar als samenleving mee omgaan en welke besluitvorming, discussies en emoties dit oproept.
Verder mag niet onvermeld blijven dat in onze berichtgeving – net als in de media wereldwijd – corona de afgelopen twee jaar volstrekt dominant is geweest. Dat geldt voor onze inhoudelijke keuzes op dagelijkse basis, maar natuurlijk evenzeer voor de personele inzet en prioriteiten op de redactie. Dit laat tevens zien dat de aandacht voor een bepaald onderwerp altijd wordt beïnvloed door het totale nieuwsaanbod. Ik kan me goed voorstellen dat we zonder corona nog meer aandacht aan het klimaat en de energietransitie hadden besteed.
Onder Context zegt u onder meer dat er geen hoofdredactionele prioriteit voor het klimaat bestaat. Dat is echt zeer onjuist en mist een deugdelijke grondslag. Het zijn niet meer dan stellingen van uw kant. Ik heb hierboven al ruimschoots uiteengezet wat onze benadering dan wel is.
TOT SLOT
Ik wil uw klacht geen activistisch pamflet noemen, maar evenwichtig vind ik uw schrijven allerminst. U doet meermaals stellige beweringen, zoekt er een enkel – in uw ogen blijkbaar passend – voorbeeld bij en verbindt er een harde conclusie aan. Maar vooral: u miskent dat de NOS een nieuwsorganisatie met een specifieke opdracht en taakopvatting is en zeker niet de spreekbuis van een belangengroepering. Het is uw goed recht om uw standpunten te huldigen en te promoten maar deze kunnen nooit de basis van onze journalistieke benadering zijn.
Overigens is het in de Nederlandse rechtspraktijk algemeen aanvaard dat de journalistiek een hoge mate van vrijheid heeft om zelf vorm en inhoud van haar publicaties te bepalen. Ook in verschillende uitspraken van de Raad voor de Journalistiek is dat wezenlijke uitgangspunt terug te vinden. Gelukkig maar: dit vormt immers de verankering van de onafhankelijkheid van de journalistiek als fundament van onze democratie.
Rest mij u te melden dat de NOS uw klacht en dit antwoord op uw klacht op korte termijn zelf zal publiceren. Ik verzoek u dit antwoord op uw klacht dezelfde bekendheid te geven als u de door u bij de NPO Ombudsman ingediende klacht zelf heeft gegeven.
Marcel Gelauff
Hoofdredacteur NOS Nieuws