Kritiek op koning afgewimpeld en weggewuifd

Door: Piet van Asseldonk, redacteur Koningshuis

Premier Mark Rutte heeft tijdens de behandeling van de begroting van de koning voor 2015 gedaan wat hij moest doen. Hij heeft kritiek van leden van de Tweede Kamer op de kosten van het koningschap, het uitgavenpatroon van het koningspaar en de miljoenen kostende paleisverbouwingen afgewimpeld en weggewuifd.

Een andere keuze had Rutte politiek en staatsrechtelijk ook niet. De eenheid tussen de onschendbare koning en de voor hem verantwoordelijke minister-president is de hoeksteen van onze constitutionele monarchie. Wrikken daaraan veroorzaakt onmiddellijk onrust en politieke problemen.

Kritische volksvertegenwoordigers
Kritische Kamerleden van links tot rechts lieten hun tanden zien, maar beten niet. Ook zij hadden niet echt een andere keus, want de monarchie veranderen, laat staan beteugelen, is een langdurig en ingewikkeld proces en vanwege de populariteit van de Oranjes electoraal niet aanlokkelijk.

De koning en koningin vervullen, zo constateerden de volksvertegenwoordigers óók, hun taken enthousiast en naar behoren. Op de dag dat de Tweede Kamer zijn financiële handel en wandel onder de loep nam bezocht Willem-Alexander – intussen natuurlijk niet doof voor wat er in de samenleving leeft – Nederlandse marineschepen die in de Oostzee meededen aan een NAVO-oefening en oriënteerde Máxima zich bij de sociale werkvoorziening voor Nijmegen en omgeving. Hoezo jetset?

Verbale acrobatiek
Met veel verbale acrobatiek en gewiekst gebruik makend van alle bekende bestuurlijke vluchtstroken en parkeerhavens sloeg premier Rutte zich door het begrotingsdebat over de koning heen. Hij toonde zich vooral verbaasd over alle kritiek op de kosten van de monarchie, die bij ons een stuk hoger zijn dan bij monarchieën elders.

Alle uitgaven voor de koning, zo herhaalde de minister-president tot vervelens toe, berusten op wetten en afspraken, door de volksvertegenwoordiging zelf in grote meerderheid goedgekeurd. Waarom dan nu al die kritiek? De premier begreep het ‘oprecht’ niet.

En dan die paleisverbouwingen. Je kan de koning en zijn gezin toch niet in onveilige, verslonsde paleizen laten werken en wonen! Misschien had er op onderdelen wat transparanter en sneller gecommuniceerd kunnen worden, maar dat zijn schoonheidsfoutjes. Meer niet. Van het bewust verstoppen van uitgaven voor de koning in allerlei hoofdstukken van de rijksbegroting is volgens Rutte geen sprake.

Uiteindelijk – hij kon het niet genoeg benadrukken – had de Kamer zelf nog in 2009 ingestemd met een ‘nieuwe opzet van de begroting van de koning’, zoals die was voorgesteld door een stuurgroep onder leiding van de vroegere minister van financiën Gerrit Zalm (VVD). “Transparanter kan ik het niet maken”, aldus de premier.

Wel was hij ‘uiteraard’ bereid de koninklijke begrotingsregels en de toepassing daarvan volgend jaar nog eens tegen het licht te houden. Een evaluatierapport dus.

Luchtvaartuigen
Een soortgelijk debat ontspon zich over de sterk gestegen en verder stijgende (tot bijna 1 miljoen euro volgend jaar) vliegkosten van Willem-Alexander, Máxima en Beatrix. Sinds begin dit jaar kunnen ‘de uitkeringsgerechtigde leden van het Koninklijk Huis’, zoals de begroting zegt, ‘gebruikmaken van het regeringsvliegtuig, luchtvaartuigen van de krijgsmacht of civiele luchtvaartuigen’.

Of Willem-Alexander en Máxima privé of zakelijk ‘gebruik maken van luchtvaartuigen’ doet er niet toe, want ‘de koning en zijn echtgenote vliegen altijd in het openbaar belang’, zoals de begrotingstoelichting het formuleert. Dat is in elk geval een overzichtelijk en transparant standpunt en zo is het ook door het parlement bekrachtigd.

De premier riep dat voor alle duidelijkheid nog maar weer even in herinnering. Hij kreeg de lachers op zijn hand door daar aan toe te voegen: “De KBX (het regeringsvliegtuig) is niet gebruikt voor het kopen van schoenen in Milaan. De koningin is daar sinds haar 21ste niet meer geweest.”

Wat Rutte niet nader expliciteerde, is dat de vele vliegreizen die Máxima voor haar werk als speciaal adviseur van de secretaris-generaal van de Verenigde Naties maakt ook voor rekening van het rijk zijn. Evengoed geldt dat – geheel conform de gemaakte afspraken – voor familiebezoek van het koninklijk gezin aan bijvoorbeeld Máxima’s familie in Argentinië en voor de vluchten van het gezin naar hun vakantievilla in Griekenland.

Containerkoning
De ophef over een nieuwe werkruimte met ontvangstkamers en vergaderzaal in de tuin van Willem-Alexanders landgoed De Eikenhorst vond premier Rutte zwaar overdreven. Raillerend en bagatelliserend sprak hij over ‘twee containertjes’, terwijl het toch gaat om een gebouw van fikse afmetingen dat 4 ton kost en zeker drie jaar in gebruik zal blijven.

Bij de realisatie ervan is zelfs een architect ingeschakeld. Het idee om de koning, die vanwege de paleisverbouwingen, om werkruimten verlegen zit te laten uitwijken naar de vele leegstaande (rijks)kantoren in Den Haag vond Rutte geen begaanbare weg, omdat de koning ’s avonds graag thuis werkt en omdat bij hem ‘werk en privé nogal door elkaar lopen’.

We hebben de komende jaren dus een containerkoning in een huurpaleis, want De Eikenhorst is eigendom van zijn moeder Beatrix.

Aandachtspuntje
Een pikante vraag in dit verband is hoe het plaatsen van het (tijdelijke) werkgebouw met grondeigenaar Beatrix geregeld is. Krijgt die daar nog een huurvergoeding voor?

En in verband daarmee: betaalt het rijk, dat wettelijk de huisvesting van de koning voor zijn rekening moet nemen, al dan niet via de koning ook huur aan Beatrix voor De Eikenhorst? Of is dat met gesloten beurzen ‘verrekend’ met de ter beschikkingstelling aan de vroegere koningin van haar Haagse optrekje Noordeinde 66?

Misschien een aandachtspuntje voor het beloofde, op transparantie gerichte evaluatierapport over de financiën van de koning volgend jaar. Want wat vandaag een onbetekenend detail lijkt, kan morgen een nationale rel zijn.