Evenementen
03-04-2020
De vierde reeks Bevrijdingsjournaals staat in het teken van het naderende einde van de Tweede Wereldoorlog in Europa. Vanuit het oosten banen de Russen zich een weg naar Berlijn, vanuit het westen naderen de Amerikanen.
In Nederland zijn de geallieerden inmiddels de Rijn overgestoken en loopt de frontlinie ruwweg door het midden van Nederland, van zuid naar noord. Dat heeft als consequentie dat mensen in het westen niet meer op hongertocht naar het oosten en noorden kunnen. Daardoor is kort voor de bevrijding de hongersnood in het westen van het land op z’n ergst; erger nog dan in de wintermaand januari.
De nieuwe serie focust verder op een hardnekkig misverstand over de capitulatie: veel Nederlanders denken dat de Duitse bezetter zich op 5 mei overgaf in hotel De Wereld in Wageningen. Maar dat ligt toch echt anders.
Verder is er aandacht voor de vraag hoe het kwam dat vlak na de capitulatie toch nog ruim 200 mensen door geweld om het leven kwamen. En voor de toenemende ongerustheid bij de westerse geallieerden over de gevolgen van de enorme Russische terreinwinst in Oost-Europa.
Bijna twee weken lang volgt Herman van der Zandt deze en andere gebeurtenissen van 75 jaar geleden, op televisie gebracht met de technieken en kennis van nu. Hij wordt terzijde gestaan door militair historicus Christ Klep voor de analyse van de militaire bewegingen.
NOS Bevrijdingsjournaal Bevrijding Nederland
Maandag 27 april t/m zaterdag 9 mei
Aansluitend op het NOS Journaal van 20.00 uur
INHOUDSOPGAVE PER AFLEVERING:
Maandag 27 april (20.25-20.33 uur, NPO 1)
Het noorden en oosten van Nederland zijn net bevrijd. Daaronder een groot deel van de Betuwe; zwaar beschadigd doordat de Duitsers de fruitboomgaard van Nederland onder water hadden gezet.
Het westen van het land is nog bezet. Daar lijden ongeveer 3,5 miljoen mensen, vooral in de grote steden, ernstige honger.
De Amerikanen en Russen nemen de nazi’s in de tang en stomen op naar Berlijn. Beide legers ontmoeten elkaar in Torgau. Tenminste, zo is die gebeurtenis de geschiedenisboekjes ingegaan, in werkelijkheid ging het net even anders…
Dinsdag 28 april (20.25-20.33 uur, NPO 1)
De isolatie van bezet West-Nederland maakt dat de hongersnood alleen maar erger is geworden. Nog erger dan in de wintermaand januari. Het brandstoftekort is zo groot dat huizen worden gestript van kozijnen en tuinhekjes gesloopt. Alles wat kan branden is roofgoed. Met de Duitsers wordt onderhandeld om voedseldroppings toe te staan.
Verder wordt met de dag duidelijker dat de nazi’s niet alleen in Auschwitz op gruwelijke wijze massa’s mensen, voornamelijk Joden, vermoordden, maar dat ze er nog meer vernietigingskampen op nahielden.
In Noord-Italië wordt de Italiaanse dictator Benito Mussolini vermoord. In Berlijn trouwt verrassend Adolf Hitler met Eva Braun.
Woensdag 29 april (20.25-20.33 uur, NPO 1)
Eindelijk is er verlichting voor de hongerende bevolking van West-Nederland: operatie Manna begint, met een eerste massale voedseldropping door 200 Lancaster bommenwerpers.
Amerikaanse troepen doen opnieuw een gruwelijke ontdekking: concentratiekamp Dachau. De in de strijd geharde infanteristen weten niet wat ze zien. Duizenden lijken, zo’n 30.000 gevangenen die nog in leven zijn. Velen van hen zullen het niet redden.
De Britten en Canadezen hebben twee weken eerder Arnhem bevrijd. De stad waar ze in september nog een smadelijke nederlaag leden bij operatie Market Garden. Maar Arnhem is leeg: de Duitsers hadden alle 95.000 inwoners verjaagd. Wanneer ze terug kunnen komen? Niemand die het weet.
Donderdag 30 april (20.25-20.33 uur, NPO 1)
Adolf Hitler is dood. In zijn bunker in Berlijn heeft hij, samen met Eva Braun, zelfmoord gepleegd. Hitler heeft in zijn testament admiraal Dönitz aangewezen als zijn opvolger. Die probeert tijd te winnen, zodat zoveel mogelijk militairen en burgers uit handen van de oprukkende Sovjets kunnen blijven.
Duitse steden als Hamburg, Dresden en Leipzig zijn volledig verwoest door geallieerde bommentapijten.
NSB-leider Anton Mussert was een tijdje buiten beeld. Hij blijkt in het ziekenhuis te liggen na een auto-ongeluk.
Een eerste poging om de Duitsers te laten capituleren, mislukt.
Vrijdag 1 mei (20.25-20.33 uur, NPO 1)
Berlijn is gevallen. Het Rode Leger heeft de nazi-hoofdstad straat voor straat, huis voor huis veroverd. De prijs van de oorlog is hoog: naar schatting zijn 20 miljoen Sovjets – militairen én burgers – gedood.
In het bevrijde Friesland zijn veel onderduikers: Joodse kinderen, kinderen die er in de Hongerwinter kwamen, mensen die gevlucht zijn voor het oorlogsgeweld. Die willen allemaal naar huis.
De half april overleden Amerikaanse president Franklin D. Roosevelt is opgevolgd door de onervaren Harry Truman.
In de Pacific woedt de slag om het Japanse eiland Okinawa.
Zaterdag 2 mei (20.20-20.28 uur, NPO 1)
De voedselhulp komt nu ook over land, met vrachtwagens, het nog bezette deel van Nederland in.
Berlijn was al gevallen, maar nu heeft ook het Duitse verdedigingscommando zich daarbij neergelegd en zich officieel overgegeven. De uiterst bloedige Slag om Berlijn heeft 200.000 levens gekost.
Zondag 3 mei (20.15-20.23 uur, NPO 1)
Koningin Wilhelmina is weer in Nederland. Haar vliegtuig, met daarin ook prinses Juliana, landde gisteren op het militaire vliegveld in Gilze-Rijen.
Na tien dagen van onverwacht felle tegenstand van de Duitsers, bevrijden de Canadezen ook de strategisch gelegen havenstad Delfzijl, in het uiterste noordoosten.
In Azië verliezen de Japanners terrein, maar Nederlands-Indië – nog altijd verreweg het grootste deel van ons koninkrijk – hebben ze nog vast in handen. In de Japanse interneringskampen zijn de omstandigheden gruwelijk. De nationalisten van Soekarno werken samen met de Japanners, met als uiteindelijk doel: een onafhankelijk Indonesië.
Maandag 4 mei (20.51-20.59 uur, NPO 1)
Op de Lüneburger heide, ten zuiden van Hamburg, tekent de Duitse legertop, in aanwezigheid van de Britse generaal Montgomery, de overgave. Die moet om acht uur de volgende ochtend ingaan. Of dat betekent dat inwoners van het bezette West-Nederland dan de straat op kunnen om feest te vieren, is de vraag.
In het twee weken eerder bevrijde Zutphen moeten mijnen geruimd en bruggen hersteld en wordt jacht gemaakt op ‘foute’ Nederlanders. Makkelijkste prooi: de moffenmeiden. Het Beest van Zutphen, de nietsontziende SS-baas Ludwig Heinemann, heeft tot veler frustratie weten te vluchten.
Dinsdag 5 mei (20.20-20.28 uur, NPO 1)
Vanochtend om 8 uur is de capitulatie officieel ingegaan. Maar 120.000 Duitse militairen in het westen van het land moeten nog op een ordelijke manier worden ontwapend en het land uit. In het Wageningse hotel De Wereld wordt daarover onderhandeld.
In het Drentse dorpje Nieuwlande blijken na de bevrijding honderden mensen ondergedoken te zijn geweest, onder wie een groot aantal Joodse kinderen.
Woensdag 6 mei (20.25-20.33 uur, NPO 1)
In het westen is nog geen geallieerde militair te zien geweest, want pas vandaag tekent Wehrmacht-generaal Blaskowitz in Wageningen het document dat de uitwerking van de capitulatie regelt. Prins Bernhard, hoofd van de Binnenlandse Strijdkrachten, is daar ook bij. Zijn BS heeft overigens expliciet geen rol gekregen bij de ontwapening van de Duitsers.
In Utrecht wachten mensen tevergeefs op de eerste geallieerde colonnes. Om twee uur ’s middags verschijnt één Canadese verkenner, een majoor, met zijn chauffeur, die op zoek zijn naar het stadhuis.
Sommige BS’ers houden zich niet aan de capitulatie-overeenkomst en beginnen op eigen houtje NSB’ers aan te houden.
Veel NSB’ers en andere collaborateurs worden opgesloten in Kamp Westerbork, slechts gescheiden door prikkeldraad van Joden die weliswaar bevrijd zijn, maar niet naar huis kunnen. Dat leidt tot opstootjes en gevechten.
Donderdag 7 mei (20.25-20.33 uur, NPO 1)
Drie dagen na de capitulatie is de situatie op veel plaatsen nog verwarrend. Op de Dam in Amsterdam komen bij een schietpartij ruim dertig mensen om het leven.
In Utrecht is dan al even een volksfeest aan de gang, na de intocht van Canadese en Britse troepen. Toch vallen ook hier doden bij een schietpartij.
In het partijkantoor in Den Haag wordt NSB-leider Mussert opgepakt. De jacht op ‘foute’ Nederlanders leidt op nogal wat plaatsen tot uitwassen.
Vrijdag 8 mei (20.25-20.33 uur, NPO 1)
De bevrijding van West-Nederland, die gisteren dan toch eindelijk begon, zet zich door: ook Amsterdam, Rotterdam en Den Haag kunnen nu de geallieerde militairen met veel feestgedruis onthalen.
Maar op veel plaatsen gaat het nog mis: op zeker 44 plekken zijn de afgelopen dagen zeker 220 doden gevallen (merendeels Nederlanders) bij incidenten tussen BS’ers en Duitsers.
Zaterdag 9 mei (20.20-20.28 uur, NPO 1)
In Berlijn hebben de Duitsers nogmaals de capitulatie getekend, nu met de Sovjets erbij én in een prominente rol: voor de Duitsers tekent veldmaarschalk Keitel en voor de Sovjets de bedwinger van Berlijn, maarschalk Zjoekov. De oorlog in Europa is definitief voorbij.
Nederland is zwaar beschadigd. Minstens honderdduizend Joodse landgenoten zijn vermoord. Een half miljoen dwangarbeiders komen in plukjes terug uit Duitsland. Tienduizenden onderduikers en evacués keren terug naar huis, of wat daarvan over is.
Onder de lichtpuntjes: in Zeeland is men begonnen met het dichten van de dijken.
NOS Bevrijdingsjournaal Bevrijding Nederland
Deze serie bevrijdingsjournaals is de vierde in een reeks die wordt uitgezonden rond sleutelmomenten in de Tweede Wereldoorlog, 75 jaar nadat ze plaatsvonden. In de eerste, in juni vorig jaar, stond D-Day centraal. In september ging het over de operatie Market Garden. In januari waren de hoofdonderwerpen de Hongerwinter en de bevrijding van Auschwitz. Er volgt nog één serie bevrijdingsjournaals: over de capitulatie van Japan, in augustus.