Ombudsman
28-10-2015
Dagelijks maakt de NOS honderden nieuwsberichten: items voor tv-uitzendingen, teksten voor radiobulletins, artikelen voor de verschillende websites en sociale media. Als daar op gereageerd wordt, gaat het doorgaans over de inhoud, zelden over de vorm. En dat is goed. De vorm van een nieuwsbericht is als een fiets, als-ie goed is leidt hij niet af van dat waar hij voor is: vooruitkomen of – in dit geval – informatie overdragen.
Toch wordt over die nieuwsfiets veel en creatief nagedacht. Want de maker van een bericht wil vooral dat het bericht gelezen of bekeken wordt, liefst van headline tot laatste punt. Een saaie vorm zorgt voor vroegtijdig afhaken. En een verkeerde vorm is nog erger. Dan wordt de fiets het nieuws, of de fietser, en niet de afgelegde afstand. Dat gebeurde onlangs met een bericht van NOSop3 op Facebook.
Vorm
In de loop der jaren is de vorm van berichtgeving sterk veranderd. Teksten zijn vlotter geworden, interviews informeler, montages sneller, decors futuristischer. Er zijn animaties gemaakt, kaarten getekend, fotocompilaties en geluidsfragmenten toegevoegd. Alles om nóg duidelijker en informatiever te zijn. Maar ook om in het mediageweld de snel afgeleide kijker en luisteraar vast te houden. Vernieuwen en je onderscheiden is belangrijk en dus is experimenteren met de vorm dat ook.
Uiteraard zit er een hele logische grens aan. Nieuws is en blijft nieuws, feit mag geen fictie worden of door de vorm daarop gaan lijken. Reconstructies moeten duidelijk als zodanig herkenbaar zijn en worden door de nieuwsredactie vrijwel niet gebruikt. Bij het registreren van een nieuwsgebeurtenis zal enig regisseren soms nodig zijn – omdat je storende informatie in beeld, geluid of tekst moet wegnemen – maar het mag de werkelijkheid geen geweld aandoen. Wanneer regisseren overgaat in stileren – iets mooier maken – of creëren komt de grens snel in zicht.
Brief
En toch: zelfs als je je daarvan bewust bent kan het misgaan. De redactie van NOSop3 verwerkte op dinsdagavond 20 oktober reacties van negen bewoners van een opvangcentrum in een brief aan staatssecretaris Dijkhoff van Veiligheid en Justitie. De verslaggever voegde inhoudelijk niets toe aan wat de mannen hem vertelden, maar door de gekozen vorm werd de brief zelf tot nieuws. Een “nepbrief”, oordeelden enkele critici, die de “geloofwaardigheid van de NOS” te grabbel zou gooien.
Geen gewoon nieuwsartikel, met hier en daar een citaat van de geïnterviewden, maar een brief als reactie op een brief: de redactie vond het een opvallende en passende vorm voor dit nieuws. Zeker op Facebook, waar de redactie van NOSop3 de doelgroep van jonge nieuwsconsumenten opzoekt. Toen bleek dat de mannen niet ‘op camera’ wilden, werd gekozen voor een door de verslaggever geschreven brief “op basis van hun reacties”, zoals de inleiding op Facebook zegt.
De redactie meende hiermee heel duidelijk te maken dat de mannen niet zelf de pen ter hand hadden genomen, daarbovenop gaven de negen in de tekst aan geen Nederlands te spreken (laat staan schrijven). Maar je kunt blijkbaar niet duidelijk genoeg zijn. Hier was regisseren overgegaan in stileren, en feitelijk gesproken in creëren. Daar was-ie dus, de grens. En zo kwam er in de vroege ochtend van woensdag 21 oktober extra uitleg bij de brief op Facebook: “de brief is een inhoudelijke weergave van een face-to-facegesprek met negen asielzoekers, door de redactie in briefvorm gegoten”.
Hellend vlak
Goed om deze extra uitleg te geven. Maar helaas aan de late kant. Hoewel de meeste reacties op de brief nog steeds over de inhoud gingen – want moet je je als nieuwsorganisatie wel ‘lenen’ voor een open brief zonder journalistieke inbedding? – had de fiets het hellend vlak al gevonden. Dat realiseerde ook de redactie zich. De hoofdredactie benadrukte nog eens dat feit en fictie nooit door elkaar mogen lopen bij de NOS, de briefvorm was een onjuiste keuze geweest. Journalisten moeten het nieuws brengen, niet het nieuws worden.
Het is belangrijk om nieuwe vertelvormen te zoeken. Discussie over vormgeving is daarbij onontkoombaar. Fiets en fietser moeten de grenzen blijven opzoeken: vals plat mag. Als de inhoud van de berichtgeving er maar niet door uit de bocht vliegt.