Verslag doen van de (informatie-)oorlog tussen Israël en Iran

Sinds Israël vorige week zijn eerste aanvallen uitvoerde op Iran, en kort daarna de Iraanse tegenreacties begonnen, doen we bij de NOS 24/7 verslag van deze nieuwe oorlog in het Midden-Oosten. Jullie sturen ons via e-mail en dm’s opvallend veel vragen over de situatie, over hoe wij ervan verslag kunnen doen, en over journalistieke keuzes. In dit stuk proberen we de meest gestelde vragen te beantwoorden door te vertellen hoe we in de eerste week te werk zijn gegaan.

Toen in de nacht van donderdag op vrijdag rond 2.00 uur de eerste meldingen binnenkwamen over een luchtaanval van Israël op Iran, maakten onze collega’s snel de eerste versie van berichtgeving voor online, radio en Teletekst. Niet lang daarna ging ook bij veel andere collega’s de telefoon. Want al snel was duidelijk: dit is breaking news. Bij de NOS betekent dat: langdurig live op televisie, in een livestream en op de radio. Plus verschillende vormen van extra berichtgeving op al onze platforms.

In de eerste uren lag de focus op uitzoeken wat er precies is gebeurd, beeldmateriaal zoeken en checken, getuigenissen verzamelen en deskundigen raadplegen. Correspondenten Nasrah Habiballah (Israël en Palestijnse Gebieden), Daisy Mohr (Midden-Oosten), Rudy Bouma en Sjoerd den Daas (VS) waren toevallig allemaal in Nederland en kwamen dus ook in allerijl naar Hilversum om vanaf de redactie live in de uitzendingen de situatie te duiden.

In die eerste uren voeren we op betrouwbare internationale persbureaus als Reuters of AP, op eigen contacten in de regio, en op materiaal dat via sociale media binnenkomt. Uit die laatste categorie wordt bij ons nooit iets gepubliceerd voordat we zelf hebben kunnen vaststellen dat informatie klopt. Daarbij speelt open source-onderzoek (osint) vaak een belangrijke rol.

En er is de informatie vanuit autoriteiten, in dit geval de beide legers en regeringsleiders. Daarbij is het belangrijk te weten wie wat zegt, en de betrouwbaarheid van de bronnen te kennen. Een voorbeeld: toen Israël al in een vroeg stadium claimde de opperbevelhebber van de Iraanse Revolutionaire Garde te hebben gedood, brachten we dat met slagen om de arm en de duiding die daarbij hoort. Pas toen Iran met hetzelfde bericht kwam, wat in dit geval neerkomt op een bevestiging, brachten wij zijn dood als een feit.

Betrouwbaarheid
Veel vragen die wij krijgen gaan over al dit soort bronmateriaal. Bijvoorbeeld: Waarom komt er zo weinig informatie uit Iran naar buiten? Hoe betrouwbaar is de formele informatie uit beide landen? Waarom zien we meer beelden van schade in Israël dan in Iran? Waarom zeggen jullie soms wel dat getuigenissen uit Iran onbetrouwbaar zijn, maar laat je mensen op straat in Israël zonder dat voorbehoud aan het woord?

In beide landen staat de persvrijheid onder druk, maar de situaties verschillen wel. Zo werken wij in Israël zélf. Stellen wij daar de vragen aan mensen op straat, interviewen wij zelf autoriteiten en deskundigen, en maken wij zelf beelden. En wat we niet zelf maken, nemen we over van andere, internationale media – waarvan we weten dat ze betrouwbaar zijn en ook onafhankelijk werken. Israëlische media zelf zitten soms dicht op de regering, maar er zijn ook kritische media. Wederom dus een zaak van bronnen kennen en goed kiezen.

In Iran is die ruimte er bijna niet. In dat land zijn wij zelf niet aanwezig, en andere buitenlandse journalisten evenmin. Het nieuws staat er grotendeels onder controle van de staat. Toen wij afgelopen weekend in het NOS Journaal een quote uitzonden van een Iraniër op straat, vertelden we erbij dat mensen daar niet zomaar vrijuit kunnen spreken. Dat interview was niet afgenomen door een onafhankelijk medium. We leggen ons overigens helemaal niet neer bij de gebrekkige informatie uit Iran. Ondanks de druk vanuit het regime hebben we snel een breed netwerk weten aan te boren van Iraanse bronnen die we vertrouwen. We spreken hen dagelijks, ze laten ons meelezen in appgroepen, ze delen hun ervaringen en beelden. En wij delen die met ons publiek. Zo komt het Iraanse perspectief dus gelukkig toch aan bod in de uitzendingen.

Ongelijke grootheden
Maar het feit dat er nauwelijks onafhankelijk pers is in Iran, is dus het antwoord op de veel gestelde vraag waarom je toch minder ziet en hoort over schade en slachtoffers in dat land dan in Israël. Uit Iran komen simpelweg minder harde feiten, of juist informatie die de machthebber goed uitkomt. We proberen dat gegeven ook in de berichtgeving zelf zoveel mogelijk toe te lichten, zoals Daisy Mohr uitgebreid deed in dit NOS Journaal van 20.00, of de redactie van het NOS Jeugdjournaal in deze uitzending, of in dit artikel over informatieoorlog en persvrijheid in beide landen.

Zijn we hierdoor ook automatisch minder kritisch op Israël dan op Iran? Deze vraag schemert ook door in een aantal berichten die we krijgen. Zeker niet. Al is de vraag logisch, want hoe weeg je de informatie die in ongelijke grootheden op je afkomt? Wie goed luistert naar de correspondenten en onze verhalen leest of bekijkt, ziet dat onze journalisten zich zeer bewust zijn van dit verschil. En dat ze de uitspraken van het Israëlische leger of de regering goed wegen, filteren en waar nodig kritisch duiden, evenals de informatie vanuit Iran.

Tot slot: waar in de eerste uren van afgelopen vrijdag de nadruk nog lag op het zo snel mogelijk helder krijgen wat er gaande is, en dáár vooral zo precies mogelijk verslag van doen, zijn we in de dagen daarna ook overgeschakeld naar het belichten van veel verschillende invalshoeken. Zo zetten we uiteen waarom Israël Iran nú aanvalt, zoomden we in op het atoomprogramma van Iran, zochten we uit wat we wel weten over schade aan de atoomcomplexen en riepen we de vraag op naar legitimiteit van de acties. Ondertussen blijven we de ontwikkelingen op de voet volgen, net als de reactie van de Verenigde Staten en de internationale gemeenschap.

En vinden we het belangrijk om, ondanks de genoemde beperkingen, ook altijd nog te blijven verhalen over de menselijke impact van de oorlog. In beide landen. Want waar je ook kijkt, overal moeten gewone mensen, onder wie kinderen, het geweld ondergaan.

Heb je andere vragen over dit nieuws? Vaak zul je het antwoord terug kunnen vinden in onze berichtgeving; hier vind je een overzicht van de belangrijkste online artikelen en video’s over Israël en Iran. Toch nog andere vragen, bijvoorbeeld over hoe wij werken? Of zie je in de berichtgeving iets dat niet helemaal goed lijkt te gaan? We zijn altijd bereikbaar via publieksvoorlichting@nos.nl (op drukke dagen kan reactie soms even op zich laten wachten, maar alle mails worden gelezen).

Hoofdredactie NOS Nieuws; Giselle van Cann, Wilma Haan, Karina ter Horst, Bart Leferink, Lucas Waagmeester

(bron foto: ANP)