Per 1 januari 2017 hebben de landelijke publieke omroepen een ombudsman aangesteld, die de journalistieke uitingen en het journalistiek handelen van de omroepen volgt en analyseert. Daarnaast onderzoekt en behandelt de ombudsman klachten van het publiek hierover. Wie vindt dat een journalistiek programma niet volgens de journalistieke normen van de publieke omroepen heeft gehandeld, kan daarover een klacht indienen bij de ombudsman.
In het oude jaar bereikte mij de verzuchting van een zeer betrokken lezer. Hij spotte een fout in een artikel op de NOS-site over het controleren van vingerafdrukken in paspoorten: niet de gehele Europese Unie moest die vanaf 2009 opnemen, alleen de landen binnen het zogenoemde Schengengebied. Hij gaf de fout rechtstreeks aan de makers door en het duurde even maar de fout werd hersteld. Kous af? Niet voor de betrokken lezer, want die verbaasde zich dat het artikel geen bijschrift kreeg, een mededeling van de soort: “Hallo, lezer: hier is een correctie gemaakt en wel de volgende.”
Dat de ‘gewone, hardwerkende’ Nederlander zichzelf zou terugvinden in het deze week gepresenteerde regeerakkoord hoefde – volgens de makers ervan, tenminste – niet te verbazen. Daar wil Rutte-III het immers allemaal voor doen. Maar dat de journalistieke ombudsman – of nee: de “ombudsfunctie”, het stuk gaat ook onmiddellijk aan de slag met de door het nieuwe kabinet gewenste genderneutrale aanspreekvorm – zich er in zou tegenkomen was wel een verrassing. Ook door de manier waaróp.
“Drie Nederlanders vermist in Zuid-Turkije”, zo luidden eind juli de eerste berichten in diverse media. Maar snel volgden, ook bij de NOS, artikelen en items met volledige namen (en foto’s) van het drietal. Het leidde tot verontwaardiging bij sommige lezers en kijkers. En al eerder kreeg de NPO-ombudsman vragen over het recht op privacy van personen in het nieuws. De ombudsman vroeg de hoofdredactie van de NOS naar eventuele richtlijnen en keek naar gebruiken over de grens. Wanneer noem je voluit iemands naam en waarom doe je dat soms ook niet? Het is delicaat en maatwerk, elke keer weer.
Twee organisaties klagen bij de hoofdredactie van het NOS-Journaal dat de NOS op tendentieuze en partijdige wijze bericht over klimaatverandering en duurzaamheid. In een mailwisseling legt de hoofdredactie uit dat de NOS geen stelling neemt, maar verslag doet van nieuwsgebeurtenissen die voor het grote publiek relevant zijn. Daarop melden de klagers zich bij de ombudsman. Is hier – volgens klagers in strijd met de wettelijke taak van de NOS – sprake van eenzijdige en tendentieuze alarmistische berichtgeving? De ombudsman constateert dat de NOS in het klimaatdossier zeker keuzes maakt, maar vindt deze te billijken.
Een klager meldt zich bij de ombudsman omdat hij in een radioprogramma een foute bewering hoort. De ombudsman stuurt de klacht door naar het programma en de hoofdredactie antwoordt de klager per kerende post. Ja, er is een fout gemaakt, maar voor rectificatie in dezelfde uitzending op hetzelfde tijdstip – zoals de klager de ombudsman vraagt – ziet de hoofdredactie in dit geval geen aanleiding. Klager is het daar niet mee eens en vraagt de ombudsman alsnog om een uitspraak over de originele klacht. De ombudsman legt uit wat zij wél en níet doet.
Nieuwsuur bericht op 23 mei 2017 dat Nederland in de top-3 van landen met probleemdrinkers staat. Een klager stelt dat dit niet geconcludeerd kan worden uit het onderzoek waarop het programma zich baseert, en dat contact met het programma niet tot voldoende aanpassing van de berichtgeving leidt. In gesprek met de ombudsman vraagt Nieuwsuur zich af of zo’n onderwerp een volgende keer niet anders moet en verzucht de Nederlandse partner in het onderzoek dat door de heisa over de cijfers de kern van de zaak ondersneeuwt.
De kiezers hadden nog niet eens gesproken of kijkers en luisteraars riepen dat de ombudsman de verslaggeving over de campagne en de Tweede Kamerverkiezingen van 15 maart moest onderzoeken. Er was te veel van dit of te weinig van dat in de vele programma’s die de publieke omroepen aan de verkiezingsstrijd hadden besteed. In een serie columns bekijkt de ombudsman diverse aspecten van de honderden uren tv- en radio en de vele content op omroepsites en sociale media die tijdens de campagne aan de politiek besteed werden.
De ombudsman krijgt een klacht dat de NOS de Nederlandse benaming van zeven gemeenten in Friesland gebruikt terwijl deze officieel een Friese naam hebben. Met dit “consequent incorrect taalgebruik” ondermijnt de NOS bewust haar Friese rechten, stelt klager. De ombudsman verklaart de klacht ongegrond, omdat het gebruik van de Nederlandse benaming zijn rechtvaardiging vindt in de taak van de NOS als landelijke leverancier van nieuws en informatie voor alle Nederlandse burgers.
Margo Smit is de ombudsman voor de journalistieke programma's van de publieke omroep, waaronder de NOS. In haar eerste column bij haar nieuwe werkgever NPO schrijft zij over journalistieke principes en verschuivende grenzen binnen de journalistiek. Zij plaatst kanttekeningen bij de hoge verwachtingen die veel Nederlanders koesteren ten aanzien van 'hun' publieke nieuws-, actualiteiten- en opinievoorziening, ook al was het alleen maar omdat die wordt betaald van 'hun belastingcenten'. Meer specifiek gaat Smit in op de hoeveelheid aandacht voor de PVV en de NOS-verslaggeving van de campagnebijeenkomst van die partij in Spijkenisse.