Iris de Graaf

Mijn fascinatie voor Rusland begon als klein meisje door mijn Russische oma. De geur van borsjtj in haar huis, de matroesjka poppen waar ik mee speelde, maar ook het keiharde karakter van mijn oma en haar verhalen over de Sovjet-Unie en haar deportatie tijdens de Tweede Wereldoorlog maakten veel indruk op mij. Net als de eerste familiebezoeken aan Rusland als kind.

Ik hoop Rusland een menselijk gezicht te kunnen geven

Iris de Graaf

Tijdens mijn studie Slavistiek en Ruslandkunde, waar ik de taal leerde spreken, lezen en schrijven, dompelde ik me onder in de geschiedenis en cultuur van Rusland. In 2012 en 2013 studeerde en werkte ik in St. Petersburg. Het waren de ‘goede jaren’, waar ik Rusland op een hele mooie manier leerde kennen. Dat veranderde vanaf 2014. Ik koos voor de journalistiek en begon Rusland te zien door de lens van o.a. de politiek, de economie en mensenrechtenschendingen. Een heel ander Rusland dan van mijn studententijd openbaarde zich. Maar de fascinatie bleef bestaan.

Na enkele jaren bij de NOS gewerkt te hebben als verslaggever voor o.a. NOS Stories, NOS op 3 en op de buitenlandredactie, zette ik in 2020 de stap om als Rusland-correspondent naar Moskou te verhuizen. Mijn correspondentschap begon ten tijde van de COVID-pandemie, met alle beperkingen van dien. Gesloten grenzen, bureaucratie, repressie.

Ik deed verslag van hoe Rusland drastisch veranderde in een land dat steeds autoritairder werd. Oppositie, vrije pers en mensenrechten werden in noodtempo opgedoekt. Vervolgens, in februari 2022, schokte de Russische inval in Oekraïne de hele wereld. Beide crises hebben dit land, de inwoners en hun stemmen onherroepelijk veranderd en geïsoleerd. De gevolgen zijn enorm en niet te overzien. Alles is onvoorspelbaar is geworden – niemand weet hoe het leven er morgen uitziet.

Vanuit journalistiek oogpunt is dat ontzettend interessant. Het is waardevol om al die veranderingen ter plekke te ervaren, om de oren en ogen te zijn voor Nederland. Maar werken in een onvrij land waar het journalistieke werk gecriminaliseerd is, waar mensen gevaar lopen als ze hun mening delen en waar propaganda alle publieke sferen beïnvloedt is niet makkelijk. En dat is nogal een understatement. Het vraagt om een heel nieuw niveau van journalistiek bedrijven waar geen handboek voor is.

Verslag doen in Rusland betekent vandaag de dag dat je niet meer ‘leuke’ reportages kan maken, of vrij door je regio kan reizen. Dat alles beladen is, en het alleen maar gaat over de wat ik hier een ‘speciale militaire operatie’ moet noemen, het enorme geopolitieke machtsspel en Poetins imperialistische wereldbeeld.

Maar ik vertrok naar Rusland om het land een menselijk gezicht te geven. Niet alleen vanuit mijn standplaats Moskou, maar juist ook in de andere republieken en landen van de voormalig Sovjet-Unie. Hoewel dat nog nooit zo moeilijk is geweest, blijf ik het proberen. Want juist nu is het belangrijker dan ooit om naar de ‘gewone’ stemmen uit Rusland te blijven luisteren, en om – naast alle oorlogsretoriek en geopolitiek gebulder – ook die kleine, opmerkelijke verhalen te blijven vertellen.