Onze programma's
07-07-2020
De laatste serie NOS Bevrijdingsjournaals staat stil bij de naderende Japanse capitulatie, de pogingen van de Nederlandse regering om de draad in Nederlands-Indië weer op te pakken en de onmiddellijke nasleep van vijf jaar bezetting in Nederland. Het land ligt in puin, meer dan 100.000 Joodse landgenoten komen niet terug uit de kampen en tienduizenden ‘foute’ Nederlanders moeten worden berecht.
Met behulp van de hedendaagse kennis en technieken haalt presentator Herman van der Zandt het verleden naar nu, daarbij terzijde gestaan door NOS-verslaggevers en -correspondenten en militair historicus Christ Klep.
Deze serie bevrijdingsjournaals is de vijfde en laatste in een reeks (van bij elkaar 46 afleveringen) die werd uitgezonden rond sleutelmomenten in de Tweede Wereldoorlog, 75 jaar nadat ze plaatsvonden. In de eerste, in juni vorig jaar, stond D-Day centraal. In september ging het over de operatie Market Garden. De Hongerwinter en de bevrijding van Auschwitz waren de hoofdthema’s in januari. En eind april/begin mei was de bevrijding van Nederland het belangrijkste onderwerp.
NOS Bevrijdingsjournaal – Het einde van de oorlog
Donderdag 6 t/m zaterdag 15 augustus, meteen na het NOS Journaal van 20.00 uur, NPO 1
AFLEVERINGSINFORMATIE
Donderdag 6 augustus – 20.25-20.33 uur, NPO 1
De oorlog in Europa is voorbij, maar in Azië wordt nog volop gevochten. Daarbij vallen veel doden, want de Japanners mogen dan aan de verliezende hand zijn, ze weigeren op te geven. Dan gebruiken de Amerikanen een nieuw wapen met een onvoorstelbare vernietigende kracht: de atoombom. Met één zo’n bom wordt de stad Hiroshima totaal in de as gelegd. De vraag is: brengt dit de Japanners op de knieën?
Intussen wordt in Nederland de schade opgenomen. Veel steden liggen in puin, delen van het land staan nog steeds onder water. Hoe te beginnen met de wederopbouw
Vrijdag 7 augustus – 20.25-20.33 uur, NPO 1
Nog dagelijks druppelen berichten binnen over het definitieve lot van degenen die zijn weggevoerd naar de vernietigingskampen van de nazi’s. Eén daarvan gaat over Han Hollander, de legendarische sportverslaggever. Ook hij is omgekomen.
In Hiroshima wordt, nu de stof- en rookwolken van de nucleaire explosie zijn opgetrokken, de schaal van destructie duidelijk. De Amerikaanse president Truman dreigt met nog meer atoombommen als Japan zich niet overgeeft. Probleem: overgave is in strijd met de samoerai-erecode. En bovendien: wat gebeurt er met de als een god vereerde Japanse keizer bij een overgave? Wordt hij dan berecht als oorlogsmisdadiger? In Japanse ogen ondenkbaar.
Zaterdag 8 augustus – 20.20-20.28 uur, NPO 1
De 60.000 man sterke Binnenlandse Strijdkrachten, die zich onder leiding van prins Bernhard bezighielden met de opsporing en bewaking van ‘foute’ Nederlanders, is opgeheven.
De druk op Japan wordt verder opgevoerd: de Sovjet Unie heeft in het diepste geheim anderhalf miljoen manschappen en 5500 tanks samengetrokken bij de grens met het door Japan bezette Mantsjoerije. En verklaart Tokio nu de oorlog.
In Nederlands-Indië zijn de Japanners nog de baas. Maar wat als de capitulatie eenmaal een feit is? De Nederlanders gaan ervan uit dat zij het weer voor het zeggen krijgen. Maar vooral de Amerikanen, die het leeuwendeel van de geallieerde strijd in Azië leveren, vinden het erop na houden van koloniën een stuk minder vanzelfsprekend. En de Indonesische nationalisten onder leiding van Soekarno zien hun kans schoon om de onafhankelijkheid op te eisen.
Zondag 9 augustus – 20.15-20.24 uur, NPO 1
President Truman heeft zijn dreigement waargemaakt: na Hiroshima wordt nog een Japanse stad door een atoombom met de grond gelijkgemaakt. Nagasaki. En ook de oorlogsverklaring van Sovjetleider Stalin was geen holle frase: Russische troepen zijn Mantsjoerije binnengevallen.
In de Amsterdamse Jodenbuurt staan veel huizen leeg. Dichtgetimmerd. Steeds duidelijker wordt dat de meeste bewoners niet zullen terugkeren. Omdat ze niet naar werkkampen zijn gebracht, zoals velen dachten, maar naar vernietigingskampen.
Maandag 10 augustus – 20.25-20.33 uur, NPO 1
Met twee atoombommen, de dreiging van een derde op de hoofdstad Tokio en de Sovjet-inval in Mantsjoerije is de druk op de Japanse keizer en zijn Opperste Oorlogsraad maximaal opgevoerd. Achter de schermen gebeurt veel, maar voor de buitenwereld blijft het allemaal in nevelen gehuld.
In Den Haag is intussen wel duidelijk wat er met Nederlands-Indië moet gebeuren als de Japanners eenmaal verdwenen zijn: terug onder Nederlands bewind, zoals voorheen. Met ooit een zekere mate van onafhankelijkheid, zoals door koningin Wilhelmina is toegezegd. Duidelijk is dat daarbij geen rol weggelegd kan zijn voor de nationalistenleider Soekarno. Die heeft geheuld met de Japanners en is in de ogen van de meeste politici niets meer dan een collaborateur.
Dinsdag 11 augustus – 20.25-20.33 uur, NPO 1
In Nederland, waar de regering bekendmaakt dat 5 mei voortaan een nationale feestdag is, is de oorlogsschade becijferd: 25 miljard gulden. Ofwel: 30 jaar aan belastinginkomsten. Er gaan stemmen op die schade te verhalen op het totaal vernielde en berooide Duitsland. Als het niet in geld lukt, dan maar in land. Door de oostgrens op te schuiven en de inwoners plaats te laten maken voor Nederlanders. Maar op een extra vluchtelingenstroom zitten de geallieerden niet te wachten. Net zomin als op al te zware strafmaatregelen. Want waartoe die hebben geleid na de Eerste Wereldoorlog, is inmiddels wel duidelijk.
De verwoesting in steden als Nijmegen en Venray is groot. Aan alles is gebrek. Haarlemse scholieren beginnen een succesvolle inzamelingsactie. Dertig vrachtauto’s zijn nodig om de ingezamelde huisraad te vervoeren.
Woensdag 12 augustus – 20.25-20.33 uur, NPO 1
Geruchten doen de ronde dat Japan heeft gecapituleerd, maar bevestigd is er nog niets.
In Nederland zitten nog 100.000 ‘foute’ landgenoten vast. Maar hun berechting laat op zich wachten: het justitiële apparaat is zwaar onderbemand en er zijn te weinig gevangenissen. Scholen en kampen, zoals het voormalige nazi-kamp Vught, bieden uitkomst. De top van de NSB, onder wie Anton Mussert, zit in elk geval vast in de strafgevangenis Scheveningen. Onderaan de piramide van collaborateurs worden de zogeheten moffenmeiden nogal willekeurig kaalgeschoren.
In Groot-Brittannië heeft oorlogsheld Churchill de verkiezingen verrassend verloren en wordt Clement Attlee (van Labour) premier.
En in Putten wordt langzaamaan duidelijk dat van de 600 mannen die in oktober bij een razzia door de nazi’s zijn opgepakt en weggevoerd, maar een handvol terugkeert.
Donderdag 13 augustus – 20.25-20.33 uur, NPO 1
De Nachtwacht van Rembrandt, die de afgelopen drie jaar opgerold in een kist heeft doorgebracht in de mergelgrotten bij Maastricht, is weer terug in Amsterdam.
In heel Europa is een enorme stroom ontheemden op weg naar huis: joden, politieke en krijgsgevangenen en tewerkgestelden. Voor Nederland gaat het om honderdduizenden. Nog zo’n 30.000 Canadezen willen ook naar huis, maar brengen hier hun tijd voornamelijk wachtend door. De 120.000 Duitse militairen die Nederland bezet hielden, zijn inmiddels wel al bijna allemaal weg. Alleen de zware gevallen worden hier vastgehouden, zoals de 4.000 SS’ers in het voormalige militaire oefenterrein De Harskamp in Limburg.
Vrijdag 14 augustus – 20.25-20.33 uur, NPO 1
Nog in Londen maakte koningin Wilhelmina duidelijk dat ze niets zag in een terugkeer naar de oude, verzuilde politiek. Ze wilde staatsrechtelijke vernieuwing. Eenmaal in Nederland zet ze haar wil door: ze heeft de partijloze cartograaf Schermerhorn aangesteld als premier. Een verzetsman die tijdens zijn gevangenschap een politieke vernieuwingsbeweging had opgericht. Naast zich krijgt hij de ervaren SDAP-voorman Drees. Hun wacht een enorme klus: land in puin, infrastructuur kapot, grote voedselschaarste…
Dat laatste is ook een gevolg van het feit dat nog veel akkers onbruikbaar zijn. Er liggen mijnen of ze zijn onder water gezet. In delen van Walcheren heeft de zee al sinds januari vrij spel. Het zoute water zal het land daar voor langere tijd onvruchtbaar maken. Mensen wonen er op zolder.
Zaterdag 15 augustus – 20.20-20.28 uur, NPO 1
De Tweede Wereldoorlog is nu eindelijk echt voorbij: ook Japan heeft gecapituleerd. Dat werd door de keizer zelf bekendgemaakt in een toespraak. Op de radio moest wel worden uitgelegd wat hij bedoelde te zeggen, want de keizer sprak buitengewoon omfloerst en bovendien in een zelfs voor de meeste Japanners nauwelijks begrijpelijke hoftaal. Hoe dan ook, het hoge woord is eruit. Al had het weinig gescheeld of opstandige militairen hadden de uitzending van dat hoge woord onmogelijk gemaakt.
In Nederlands-Indië weet niemand nog ergens van. De Japanse opperbevelhebber op Java heeft verboden de overgave bekend te maken. En dus zitten nog steeds 140.000 Nederlanders gevangen. Bewaakt door Japanners. Hoe lang gaat dat nog duren? Wanneer zetten de geallieerde overwinnaars voet aan wal?