NOS Nederlandse Joden na de bevrijding – Terug naar niets, niemand, nergens

Deze NOS-documentaire laat zien dat de oorlog in 1945 niet voor iedereen voorbij was. De weinige Joodse Nederlanders die de bezetting en vervolging overleefden, hoefden bij terugkomst niet te rekenen op extra hulp of compassie. Nederland moest zo snel mogelijk worden opgebouwd en voor omkijken was geen tijd.

In aangrijpende gesprekken met Joodse Holocaustoverlevenden wordt een beeld geschetst van de kille ontvangst en de moeilijke tijd die hen na de kampen en de onderduik ten deel viel in Nederland. Schrijfster Jessica Durlacher vertelt over de terugkomst van haar vader, auteur Gerhard Durlacher. En ook schrijfster en historica Michal Citroen praat over haar familie en het beleid van de staat na de Bevrijding.

Het overheersende beeld van de meidagen van 1945 is er een van hossende menigtes, zwaaiende bevrijders, chocola en sigaretten; van grote vreugde en feest dus. Hitlers Duitsland is verslagen en de verschrikkingen van de oorlog liggen achter ons. Nederland kan weer worden opgebouwd. Geen tijd dus voor klagen, alleen voor aanpakken. Niet omkijken, maar vooruit. Terug naar het oude, zo snel mogelijk.

Maar voor de weinige Nederlandse Joden die de Tweede Wereldoorlog overleven, ligt dat anders. Voor wie terugkeert uit de concentratiekampen of uit de onderduik, is de ellende nog lang niet voorbij. Familieleden, vrienden en kennissen zijn vermoord; woningen en bezittingen verdwenen, synagogen verwoest. De Joodse gemeenschap is volledig ontwricht, het openbare Joodse leven tot stilstand gekomen.

In de documentaire wordt pijnlijk duidelijk dat de overheid na de oorlog totaal onvoorbereid is op de terugkeer van de getraumatiseerde overlevenden uit de concentratiekampen. De repatriëring verloopt dan ook moeizaam en bureaucratisch. Zo maakt de regering geen onderscheid tussen de verschillende groepen terugkerende Nederlanders. Ook vanuit de naoorlogse samenleving krijgen de Joodse overlevenden weinig hulp of steun.

Voor de Joden is er geen feest, want er is niets om naar terug te keren. Niemand zit op ze te wachten. Nergens kunnen ze terecht.

NOS Nederlandse Joden na de bevrijding – Terug naar niets, niemand, nergens
Zondag 4 mei
20.53-21.29 uur, NPO 2 (en vanaf 21.50 uur wereldwijd via BVN)

Foto: gerepatrieerde geïnterneerden in Arnhem (bron: Gelders Archief-P.J. de Booys)